Złomy i wywroty! Co z nimi robić? Komu zgłaszać?
Przyroda w miastach, w tym także w Sosnowcu, to nie tylko piękne drzewa, kwitnące łąki i spokojne rzeki. To także incydentalne przypadki złomów i wywrotów drzew (a rzadziej krzewów). Takich sytuacji nie sposób uniknąć. Szczególnie, gdy szaleją burze z intensywnymi opadami i silnymi wiatrami. Co wtedy robić? Aby wyeliminować potencjalne zagrożenie i usunąć połamane lub przewrócone drzewa należy zwracać się do odpowiednich służb – zgodnie z ustawą o ochronie przyrody.
Przede wszystkim nie należy robić nic na swoją rękę. Po co ryzykować wysokie kary? Nie ignorujcie złomów oraz wywrotów zieleni i reagujcie na każdy taki przypadek. Warto wiedzieć więcej i prosić o pomoc właściwe jednostki! Wiele osób twierdzi, że jak już się drzewo złamało lub przewróciło to trzeba je usunąć. Owszem, ALE… Tutaj z pomocą przychodzi precyzyjny zapis ustawy o ochronie przyrody, czyli art. 83f ust. 1 pkt 14, mówiący o tym, że drzewa lub krzewy stanowiące złomy lub wywroty mogą być usuwane przez:
a) jednostki ochrony przeciwpożarowej, jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, właścicieli urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, zarządców dróg, zarządców infrastruktury kolejowej, gminne lub powiatowe jednostki oczyszczania lub inne podmioty działające w tym zakresie na zlecenie gminy lub powiatu,
b) inne podmioty lub osoby, po przeprowadzeniu oględzin przez organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, potwierdzających, że drzewa lub krzewy stanowią złom lub wywrot.
Tak więc warto mieć zapisane niezbędne numery i adresy. Sam w 2018 roku zgłaszałem dwa przypadki złomów (o czym możecie przeczytać na fanpage pod tymi linkami: 1 i 2), więc musiałem odszukać stosowne dane teleadresowe. W przypadku Sosnowca będą to:
- Miejski Zakład Usług Komunalnych
41-200 Sosnowiec, ul. Plonów 22/1
tel. 32 266 44 76
sekretariat@mzuk.sosnowiec.pl - Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Sosnowcu
ul. Klimontowska 21, 41-200 Sosnowiec
tel. 998, 32 363 18 40 / 41 – Centrala lub 32 363 18 46 – Sekretariat; straz@sosnowiec.kmpsp.gov.pl - Urząd Marszałkowski w Katowicach – Departament Ochrony Środowiska
ul. Ligonia 46,40-037 Katowice
tel. 32 77 40 980
srodowisko@slaskie.pl
W innych miastach będą to analogiczne jednostki.
Sytuacje nadzwyczajne wymagają udziału specjalnych jednostek ratowniczych. Kierownik akcji powinien mieć możliwość podejmowania decyzji o usunięciu drzewa (drzew). Po zakończeniu akcji ratowniczej kierownik akcji powinien sporządzić raport/protokół dotyczący konieczności usunięcia drzew w sytuacji zagrożenia i przekazać go miejscowemu organowi odpowiedzialnemu za ochronę terenów zieleni i zadrzewień.
Protokół z oględzin w terenie, w związku ze zgłoszeniem wywrotu lub złomu powinien zawierać:
- wskazanie daty i miejsca przeprowadzenia oględzin,
- oznaczenie danych osobowych oraz stanowisk służbowych osób przeprowadzających oględziny oraz osób uczestniczących w oględzinach,
- przedstawienie ustaleń faktycznych dokonanych na terenie nieruchomości, w tym określenie daty wywrotu/złomu drzewa lub krzewu, danych dotyczących działki, na której one rosły, liczby drzew lub powierzchni krzewów, przyczyn usunięcia drzew lub krzewów,
- wskazanie uwag uczestników oględzin, o ile takie zostały wniesione do protokołu,
- informację o sporządzeniu dokumentacji zdjęciowej (wskazanie liczby zdjęć),
- informację o odczytaniu protokołu przed jego podpisaniem,
- informację o zakwalifikowaniu drzew lub krzewów do kategorii złomów lub wywrotów,
- podpisy uczestników oględzin: przeprowadzających oględziny i uczestników oględzin,
- pouczenie o odpowiedzialności karnej za podawanie nieprawdziwych informacji oraz za uniemożliwianie przeprowadzenia czynności służbowych.
Wywrot, czy złom? Definicje.
Czasami ciężko jest jednoznacznie określić co się stało z danym drzewem. Złamało się np. u podstawy pnia, czy wywróciło? Dlatego warto doprecyzować odpowiednie definicje. Tutaj ponownie odsyłam do ustawy o ochronie przyrody, bądź do Encyklopedii Leśnej.
WYWROT
Definicja ustawowa (art. 5 pkt 26c): wywrot – drzewo lub krzew wywrócone w wyniku działania czynników naturalnych, wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, lub katastrofy budowlanej.
Definicja leśna: wywrot – drzewo wywrócone, z całkowicie lub częściowo odsłoniętym systemem korzeniowym.
Niezależnie, czy w przypadku tego zdarzenia użyjemy innego słowa jak np. wywrót, wykrot, wiatrował, to i tak będzie chodziło o drzewo z naderwanym korzeniem, lub całkowicie wywrócone najczęściej w wyniku działania silnego wiatru. Rzadziej zdarza się to w wyniku okiści (gruba warstwa śniegu osadzona na gałęziach drzew) i deszczu. Po długotrwałych opadach gleba jest tak nasiąknięta, że wystarczy niewielki wiatr, aby drzewo zostało przewrócone. Wywroty dzielą się na:
- całkowite – gdy pień drzewa wraz z koroną leży na ziemi oraz
- częściowe – gdy karpa korzeniowa jest wyraźnie naderwana.
Większe prawdopodobieństwo wywrócenia się drzewa jest w przypadku drzew o tzn. systemie wiązkowym korzeni.
Przy ocenie podatności na wywrócenie należy również brać pod uwagę fakt, że korzenie drzew w miastach rosną przeważnie niesymetrycznie w stosunku do rzutu korony w związku z barierami rozwoju, które napotykają w warunkach miejskich (Coder, 1996; Szczepanowska, 2001). Natomiast obcięcie systemu korzeniowego znacząco pogorsza kondycję drzewa.
ZŁOM
Definicja ustawowa (art. 5 pkt 26d): złom – drzewo, którego pień uległ złamaniu, lub krzew, którego pędy uległy złamaniu w wyniku działania czynników naturalnych, wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, lub katastrofy budowlanej;
Definicja leśna: złom to drzewo lub część drzewa złamane w wyniku silnych wiatrów (huraganowych wiatrów), mokrego śniegu itp., czynników głównie atmosferycznych.
Należy także pamiętać, że do złomów zaliczamy również drzewa, które od dłuższego czasu są obumarłe i po złamaniu, pozostały po nich stojące, pnie lub pniaki.
Najczęstsze przyczyny powstawania złomów zawarte są w dwóch powyższych definicjach. Jednak zdarzają się sytuacje, w których to inne upadające drzewo złamie to, które rośnie w jego sąsiedztwie. Także, gdy drzewo zostanie zainfekowane przez zarodniki grzybów (np. hubiaka pospolitego, czy pniarka obrzeżonego) to osłabienie wnętrza pnia może mieć zgubne skutki dla żywiciela.
Większe prawdopodobieństwo złamania się drzewa jest w przypadku drzew o tzn. głębokim systemie palowym korzeni.
Czy można przeciwdziałać występowaniu złomów i wywrotów?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z jednej strony możemy sadzić drzewa dostosowane do warunków siedliskowych w miastach, ale z drugiej strony nie możemy przewidzieć, jak zmiany klimatyczne wpłyną na pojawianie się anomalii pogodowych, które są najczęstszą przyczyną występowania złomów i wywrotów.
Mimo to trzeba podejmować próby. Dlatego warto ustalić kondycję i żywotności drzew, które mamy w swojej najbliższej okolicy. Przy tego typu działaniach warto określić najbardziej charakterystyczne cechy takie jak:
- żywotność korony, którą ocenimy na podstawie: stanu zdrowotności liści lub udziału posuszu gałęziowego;
- ocena braku podstawowych konarów (warto oszacować udział procentowy);
- poziome uszkodzenia pnia.
Te cechy określane są na podstawie oceny wizualnej i wpływają na ustalenie wartości przyrodniczej i poziomu bezpieczeństwa drzew. Weryfikacja drzew pod kątem ich kondycji, stanowi podstawę racjonalnej gospodarki zasobami drzew w gminach w aspekcie zrównoważonego rozwoju. Drzewa, które są ogólnie w złej kondycji oraz drzewa z widocznymi objawami rozkładu drewna, rosnące w miejscach o dużym natężeniu ruchu, powinny być przedmiotem szczególnej uwagi i ekspertyz dotyczących zagrożenia bezpieczeństwa dla ludzi i mienia wykonanych np. przez arborystę.
Prawidłowe utrzymanie zieleni w miastach zwiększa bezpieczeństwo mieszkańców danego terenu. Dlatego tak ważne jest bieżące usuwanie suchych gałęzi z drzew ze szczególnym uwzględnieniem drzew przy alejach i ciągach spacerowych. Ponadto warto zabezpieczać „niepewne” drzewa poprzez stosowanie podpór w celu podtrzymania drzewa lub konarów, bądź warto rozważyć możliwość zastosowania odciągu.
Jakie drzewa sadzić?
W tym miejscu należy odpowiedzieć jednym wyrazem: każde. Z roku na rok w przestrzeni miejskiej mamy coraz mniej drzew. Nowe nasadzenia rzadko kiedy są w stanie zrekompensować starty po wyciętych drzewach. Przeznaczone do posadzenia drzewa powinny być w dobrym stanie fitosanitarnym, być prawidłowo ukorzenione i mieć formę charakterystyczną dla danego gatunku i odmiany, powinny być wolne od chorób i szkodników, bez śladów uszkodzeń. Drzewa należy posadzić w dobrze wyprofilowanych misach, tak aby ich kształt i wielkość umożliwiały gromadzenie dostatecznej ilości wody oraz wykluczały możliwość parkowania samochodów w ich sąsiedztwie. W okresie zimowym drzewa należy zabezpieczyć przed zatrzymywaniem się soli.
Jednak w kontekście poruszanego problemu, uważam, że warto przy doborze gatunkowym określić dwa zagadnienia: odporność na silny wiatr oraz system korzeniowy nasadzanego drzewa.
WIATR
W ostatnich latach nasilają się na całym świecie różnego rodzaju anomalie pogodowe. Jedną z nich są niezwykle silne wichury (przyjmujące czasami, nawet w Polsce, postać trąb powietrznych). Powodują one duże straty w drzewostanach zarówno leśnych jak i tych występujących na terenach zurbanizowanych. Łamane lub wyrywane silnymi podmuchami wiatru są nie tylko małe drzewa, ale nawet wielkie, kilkusetletnie okazy, które przeżyły setki wichur, ale nie wytrzymują tych nowych zjawisk pogodowych. Oczywiście nie wszystkie drzewa łamią się lub wywracają równie łatwo. Zależy to nie tylko od gatunku czy odmiany, ale także od wielkości, wieku oraz stanu zdrowotnego konkretnego osobnika, od struktury podłoża.
Warto wziąć pod uwagę takie czynniki jak szybkość wiatru, przewiewność koron, masę drzewa oraz zmianę właściwości mechanicznych tkanki drzewnej wzdłuż pnia [Ylinen 1952]. Według badań Camerona i Dunhamana [1999] na powstanie złamania drzew na skutek działania wiatru istotnie wpływa także obecność sęków. Z badań prowadzonych przez Pettyego i Swaina [1985] wynika, że na uszkodzenie drzewa w wyniku działania silnego wiatru wpływa obciążenie przez wiatr górnej (4−metrowej) części korony, na którą przypada aż około 80% momentu gnącego. Można zatem przypuszczać, że czynnikiem istotnie wpływającym na stabilność drzewa jest wielkość/masa jego korony oraz jej ażurowość.
Wiatr kształtuje wiele cech drzewostanu, wywierając wpływ na jego skład i strukturę [Ulanova 2000] oraz w pewnym zakresie wpływając na jego wzrost i kondycję [Meng i in. 2006]. Podatność drzewostanów na szkody powodowane działaniem wiatru zależą od specyfiki tego czynnika (prędkości, czasu trwania, porywistości), ale również od struktury drzewostanu, wysokości i pierśnicy drzew, wielkości koron, zwarcia, rodzaju gleby czy topografii terenu [Coutts, 1986; Lohmander, Helles 1987; Kerzenmacher, Gardiner 1998; Peltola i in. 2000, 2006; Gardiner i in. 2005].
SYSTEM KORZENIOWY I FAZY ROZWOJOWE DRZEW
Ogromną większość wśród wywrotów stanowią drzewa posiadające rozległy, ale płytki, wiązkowy system korzeniowy jak np. świerki. Rzadko można natomiast spotkać powaloną sosnę, a więc drzewo o głębokim, typowo palowym systemie korzeniowym (sosny słyną z wyjątkowej stabilności nawet na trudnych, piaszczystych terenach). Pamiętać należy jednak, że możliwości wytworzenia danego typu systemu korzeniowego zależą od warunków, w którym rośnie dane drzewo.
- System palowy (wykształcają bardzo silny, gruby główny korzeń) mają:
– sosny, dęby, wiązy, miłorzęby. - System wiązkowy – poziomy, płaski (korzenie boczne są silne, rozrastają się dość płytko pod ziemią, a reszta korzeni rośnie pionowo w dół) mają:
– świerki, osiki, jesiony, - System wiązkowy – ukośny, sercowaty (grube korzenie boczne rosną w glebie ukośnie, a rosnące od nich następne korzenie również ukośnie rosną ku dołowi) mają: modrzewie, brzozy, lipy, graby, jodły, jawory, buki.
Zazwyczaj wyodrębniane są w życiu drzewa trzy kolejne okresy: młodociany, dojrzałości i starzenia się (Bartosiewicz i Siewniak, 1976; Balder, 1997; Szczepanowska, 2001). Koch (1997) wyodrębnia jeszcze dodatkowo w przypadku drzew nowo sadzonych okres adaptacji się drzewa, kiedy potrzebuje ono szczególnej pielęgnacji.
Okres młodociany rozpoczyna się od wykiełkowania nasienia i trwa do uzyskania zdolności owocowania. Drzewa odznaczają się wtedy szybkim wzrostem. W tym okresie drzewa lepiej znoszą ocienienie i zanieczyszczenie powietrza, są jednak wrażliwe na przymrozki i susze. W końcu okresu młodocianego zdolność korzenienia się oraz gojenia ran jest największa, a co za tym idzie, największa jest odporność drzew na uszkodzenia mechaniczne korony, pnia i korzeni.
W okresie dojrzałości zmniejsza się tempo wzrostu drzew oraz intensywność procesów życiowych (żywotność) i zdolność przystosowawcza do zmieniających się warunków otoczenia. Drzewa zaczynają owocować.
W okresie starzenia się przyrost i owocowanie ulegają stopniowo zwolnieniu, aż do całkowitego zahamowania. Drzewa tracą zdolność przystosowywania się do zmian w środowisku. Rozpoczyna się powolne obumieranie, z reguły począwszy od drobnych gałązek (Szczepanowska, 2001; Bartosiewicz i Siewniak, 1976).
Drzewa rosnące w trudnych warunkach miejskich zazwyczaj wcześniej wchodzą w stan dojrzałości, starości, a następnie zamierania (Szczepanowska, 2001). Przyjmuje się jednak, że najdłużej żyjącymi drzewami w miastach są:
- Klon srebrzysty -120 lat
- Platan klonolistny – 60-120 lat
- Dąb szypułkowy – 80-180 lat
- Lipa drobnolistna – 50-100 lat.
Drzewa szybko rosnące (np. niektóre gatunki klonów, topole, wierzby) zużywają więcej energii na wzrost niż na obronę w porównaniu z gatunkami wolno rosnącymi. Są one zatem bardziej podatne niż drzewa długowieczne na inwazje szkodników, procesy gnicia oraz utratę stabilności (Szczepanowska, 2001).
PODSUMOWANIE
Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości przeciwdziałania występującym anomaliom pogodowym, działania samorządów powinny skupić się na zrównoważonym rozwoju terenów zielonych poprzez odpowiedni dobór drzew do nasadzeń zastępczych, sugerując się m.in. klasyfikacją odporności drzew na czynniki naturalne.
Z mojego doświadczenia wiem, że liczba zgłoszeń złomów i wywrotów stale rośnie. W województwie śląskim odnotowałem, że do gatunków najbardziej podatnych na:
- złamania należą:
– wierzba iwa, głóg jednoszyjkowy, śliwy domowe, śliwy wiśniowe, topole mieszańce euroamerykańskie, jarzęby pospolite i brzozy brodawkowate; - wywrócenia należą:
– sumak octowiec, żywotnik zachodni, jarzęby pospolite, modrzew europejski, świerk kłujący, klon jesionolistny i robinia akacjowa.
Powyższe dane stanowią zbiór moich osobistych obserwacji w latach 2016-2019.
Z punktu widzenia tempa wzrostu poszczególnych gatunków drzew do nasadzeń należy pamiętać o ich tempie wzrostu w całym cyklu rozwojowym. Tak więc:
- drzewa szybko rosnące to: kasztanowiec zwyczajny, klon jesionolistny, klon srebrzysty, platan klonolistny, robinia akacjowa, topola i wierzba,
- drzewa umiarkowanie rosnące to: brzoza, czeremcha, czereśnia, daglezja, dąb czerwony, glediczja trójcierniowa, jesion, jodła (z wyjątkiem jodły koreańskiej), kasztan jadalny, kasztanowiec (pozostałe gatunki), klon czerwony, klon jawor, klon zwyczajny, lipa, metasekwoja chińska, modrzew, olcha, orzech, sofora chińska, sosna, sumak, wiąz, wiśnia (z wyjątkiem wiśni wonnej), żywotnik olbrzymi,
- drzewa wolno rosnące to: ałycza, ambrowiec balsamiczny, buk pospolity, choina kanadyjska, cyprysik błotny, dąb (z wyjątkiem czerwonego), grab pospolity, grusza, jabłoń, jarząb pospolity, klon polny, kłęk amerykański, korkowiec amurski, leszczyna turecka, magnolia, miłorząb dwuklapowy, morwa, orzesznik, surmia, tulipanowiec amerykański, wiśnia wonna.
Jeżeli miałbym osobiście wybierać gatunki odporne na złamania i wywracanie się to skupiłbym się przede wszystkim na gatunkach rodzimych: wiązach szypułkowych, bukach pospolitych, dębach szypułkowych, lipach drobnolistnych, klonach pospolitych, jesionach wyniosłych, sosnach czarnych oraz jodłach pospolitych. Z gatunków ozdobnych polecałbym miłorzęby dwuklapowe i głogi pośrednie. Natura sama wskazuje nam co jest dobre dla naszej szerokości geograficznej. Musimy tylko chcieć to dostrzec i wykorzystywać.
Przemysław Bartos 
Skomentuj